بازآفرینی هویت تاریخی اصفهان نقطه تلاقی میراث فرهنگی و اقتصاد گردشگری
بلاگ سان: اصفهان احیای بافت تاریخی اصفهان، نقطه تلاقی میان میراث فرهنگی، مدیریت شهری و اقتصاد گردشگری برای ادامه حیات شهری زنده است.
شهر اصفهان با پیشینه ای چندصدساله، یکی از بی نظیرترین نمونه های پیوند میان تاریخ، فرهنگ، معماری و حیات شهری در گستره ایران و حتی جهان به شمار می آید. بافت تاریخی این شهر نه فقط میراثی از گذشته، بلکه بخشی زنده و پویا از زندگی امروز آنست. در دل کوچه ها و محله های قدیمی، آثاری نهفته اند که بازهم نفس می کشند، کار می کنند، الهام می بخشند و با مردم در تعامل اند. این خاصیت ممتاز، اصفهان را از خیلی از شهرهای تاریخی دیگر متمایز می کند؛ چونکه آن چه در خیلی از نقاط دنیا به عنوان «محل بازدید» حفظ می شود، در اصفهان بازهم قسمتی از «زندگی جاری» است.
با این حال، حفظ و ادامه حیات این بافت های تاریخی، مستلزم نگاهی فراتر از مرمت کالبدی است. احیای بافت تاریخی، فرآیندی است چندوجهی که نیازمند شناخت دقیق، سیاستگذاری منسجم، مشارکت نهادهای تخصصی، ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری و بهره برداری هوشمندانه و متناسب با ارزش های میراثی است. در این بین، نقش شهرداری به عنوان متولی اصلی مدیریت شهری و حلقه اتصال میان نهادهای تخصصی و سرمایه گذاران، نقشی کلیدی و راهبردی است. اقدامات مؤثر در حوزه تعریف مشوق ها، تسهیل فرایندها، تدوین ضوابط فنی و تشویق به بهره برداری فعال از بناهای تاریخی، همچون راهکارهایی است که می تواند ضامن پایداری و سرزندگی این فضاها باشد.
در کنار آن، ظرفیتهای گردشگری شهر اصفهان به عنوان یکی از مقاصد اصلی توریستهای داخلی و بین المللی، می تواند پشتوانه ای قوی برای رونق اقتصادی در بافت تاریخی باشد؛ اقتصادی که نه فقط سبب حفظ این آثار می شود، بلکه کیفیت زندگی ساکنان را نیز ارتقا می دهد. پیوند میان اقتصاد گردشگری، معماری سنتی و مدیریت شهری آینده نگر، می تواند الگویی کارآمد برای سایر شهرهای تاریخی کشور نیز به شمار آید.
بر همین اساس، مجموعه اقداماتی که در ماه های اخیر در دستور کار مدیریت شهری اصفهان قرار گرفته، نویدبخش تحولی تدریجی، اما عمیق در نحوه مواجهه با بافت تاریخی است؛ تحولی که از دل شناخت، تعامل و سیاستگذاری های مؤثر برمی خیزد و چشم اندازی روشن برای حیات باردیگر این بخش باارزش از پیکره شهر ترسیم می کند.
برای واکاوی دقیق تر ابعاد این رویکرد و آشنایی با اقدامات اجرائی شهرداری اصفهان در عرصه بافت تاریخی، گفتگویی داشتیم با سیدمرتضی حسام نژاد، معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان که در ادامه حاصل این مصاحبه را می خوانید:
با توجه به پیچیدگی های اداری و تعدد نهادهای تصمیم گیر در عرصه ساخت وساز و سرمایه گذاری، شهرداری اصفهان چه اقداماتی برای کاهش موانع بروکراسی و تسهیل فرایندهای در رابطه با بازآفرینی اقتصادی در بافت تاریخی انجام داده یا در دستور کار دارد؟
مهم ترین اقدامی که تا حالا انجام شده، تعیین متولی بافت تاریخی در سطح کل شهرداری بوده است؛ بطوریکه سازمان نوسازی و بهسازی به عنوان متولی این حوزه، ابلاغ رسمی از طرف شهردار دریافت کرد. بعد از این ابلاغ، اقداماتی در عرصه های مختلف شروع شد؛ همچون در حوزه شناخت، تدوین ضوابط، جذب سرمایه گذاری و نیز نظارت، که خروجی این اقدامات در کمیسیون تلفیق شورای شهر در هفته آتی ارائه خواهد شد.
براساس وظایفی که به این سازمان محول شده، لازم است حوزه های مربوطه شناسایی شوند؛ همچون بناهای واجد ارزش تاریخی و نیز بافت های تاریخی دارای ارزش. بعد از آن باید استعدادهای سرمایه گذاری موجود در این فضاها شناسایی و عرضه شود؛ هم بصورت تصویری، هم بوسیله برگزاری همایش ها و نیز استفاده از سایر فضاهایی که ممکن باشد، تا این ظرفیت ها به علاقمندان و سرمایه گذاران احتمالی که تمایل دارند در این زمینه ورود پیدا کنند، معرفی شود، همین طور باید اقدامات باارزش انجام شده در حوزه مرمت و احیای آثار تاریخی که واقعا قابل تقدیر هستند و تجربه های موفقی به شمار می آیند، معرفی شوند. این معرفی، هم مشوقی برای ادامه کارهای انجام شده خواهد بود، هم می تواند الگوی مناسبی برای سایر فعالان باشد؛ درست مانند بوم گردی هایی که امروز در سطح شهر فعال می باشند یا هتل هایی که در بناهای تاریخی به وجود آمده اند، همچون در خیابان چهارباغ پایین، محله بابا قاسم و سایر نقاط گوناگون شهر.
اگرچه شاید امکان ذکر نام همه موارد وجود نداشته باشد، اما حال حدود ۳۰ تا ۴۰ نمونه موفق را می توان نام برد که در سه تا چهار سال اخیر به بهره برداری رسیده اند. بنظر می رسد معرفی این فضاها می تواند بسیار مؤثر باشد.
از منظر شهرسازی و معماری، بازآفرینی اقتصادی در بافت های تاریخی چه جایگاهی در سیاستهای کلان شهرداری دارد و چگونه با اصول حفاظت، اصالت و توسعه پایدار تلفیق می شود؟
وقتی ما شهرسازی شهر اصفهان را درنظر بگیریم، متوجه می شویم که این مساله اساساً با حفظ ارزش های بافت تاریخی عجین شده است. به عبارتی، شهرسازی در اصفهان جدایی ناپذیر از توجه به میراث تاریخی آنست. طی مطالعاتی که انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که اصفهان از چند بُعد خاصیت های برجسته ای دارد. یکی از مهم ترین این ابعاد، وسعت بافت تاریخی آنست که در مقایسه با بافت مدرن، درصد قابل توجهی را به خود مختص کرده است.
مساحت بافت تاریخی شهر شیراز حدود ۳۶۰ هکتار است، تبریز ۴۶۴ هکتار، یزد تنها ۱۶ هکتار. در مقایسه با شهرهای بین المللی نیز، فلورانس حدود ۵۵۰ هکتار، ونیز ۴۱۵ هکتار و پاریس حدود ۵۰۰ هکتار وسعت بافت تاریخی دارند، اما اصفهان با وسعتی معادل ۱۹۳۶ هکتار از بافت تاریخی، در صدر این لیست قرار دارد؛ یعنی می توان گفت بیشترین وسعت بافت تاریخی و محدوده های پیوسته را در بین شهرهای مورد مطالعه داراست.
در حال حاضر، اصفهان دارای ۲۳ کیلومتر محور فرهنگی تاریخی پیوسته است. این مسیر از دروازه طوقچی شروع می شود، به محله بابا قاسم می رسد، سپس میدان امام علی، بازار بزرگ، دولت خانه صفوی که شامل میدان امام یا میدان نقش جهان، کاخ چهل ستون و مجموعه ای از آثار باارزش مانند تالار تیموری و سایر بناهای تاریخی است را دربرمی گیرد و در ادامه از چهارباغ پایین، پل تاریخی ۳۳ پل، چهارباغ بالا و باغ های هزارجریب عبور کرده و در نهایت به قلعه شاهدژ ختم می شود.
این مسیر ۲۳ کیلومتری نه فقط از نظر جغرافیایی پیوسته است، بلکه از نظر تاریخی نیز ادامه داشته است. برخلاف برخی شهرها که بنای واجد ارزش تاریخی شان در گذشته محور تمدن بوده، اما بعدها بر اثر جابه جایی شهر یا حوادث طبیعی از محدوده اصلی خارج شده و امروزه تنها به عنوان نقطه ای برای بازدید شناخته می شود، بطوریکه باید بلیت تهیه کرد، بازدید انجام داد و بازگشت؛ در اصفهان، میدان امام در تمام طول سال فعال است. بازار بزرگ شهر با تعداد زیادی کسبه، بطورکامل زنده و پویا فعالیت می کند. در این بازار هم آثار تاریخی و هم آثار هنری ارائه می شوند. قسمتی از آن مانند بازار هنر، محل ساخت و عرضه مدرن ترین آثار جواهر روز دنیاست، بدین سبب این محور فرهنگی تاریخی نه فقط از نظر جغرافیایی، بلکه از نظر تاریخی و زمانی نیز دارای پیوستگی و ادامه است. باتوجه به چنین شرایطی، می توان به صراحت اظهار داشت که معماری و شهرسازی اصفهان، به هیچ وجه از توجه به ارزش های بافت های تاریخی، بناهای تاریخی و محورهای فرهنگی تاریخی جداشدنی نیست. این ویژگی، آن چنان بی نظیر است که اصفهان را در بین شهرهای تاریخی دنیا ممتاز می سازد.
چه نوع چارچوب ها یا الگوهای طراحی شهری می توانند به جذب سرمایه گذاری در پروژه های فرهنگی و گردشگری در بافت تاریخی کمک کنند و آیا شهرداری دراین خصوص دستورالعمل یا راهنمای مشخصی تهیه کرده است؟
شهرداری، مجموعه ای از مشوق هایی را پیش بینی و تامین کرده که بمنظور تشویق افراد به مرمت و احیای آثار تاریخی درنظر گرفته شده است. بر این اساس، افرادی که تمایل دارند مبادرت به مرمت بناهای تاریخی کنند، می توانند از برخی بهره برداری های انتفاعی برخوردار شوند، همین طور این افراد از معافیت هایی در حوزه پرداخت عوارض و تراکم نیز بهره مند خواهند شد.
علاوه بر آن، شهرداری امکان توسعه فضاهایی متناسب با کاربری بنای تاریخی را نیز فراهم آورده، مشروط بر این که طرح ارائه شده مورد تأیید اداره میراث فرهنگی قرار گیرد و بطورکامل منطبق با ارزش های تاریخی و معماری آن بنا باشد. در این صورت، می توان برخی فضاهای خدماتی را در قالب ضوابط فنی تعریف شده، به بنا اضافه کرد. بعنوان مثال، اگر قرار باشد یک بنای تاریخی به عنوان رستوران مورد استفاده قرار گیرد، طبیعتاً نیاز به فضای سالن برای پذیرایی وجود دارد و در کنار آن باید آشپزخانه و خدمات بهداشتی متناسب با عملکرد فضا نیز طراحی و تامین شود، البته این موارد، اصول خاص خودرا دارند و آنهایی که در عرصه طراحی و اجرای پروژه های مرمت آثار تاریخی فعالیت می نمایند، به خوبی می دانند که چگونه باید اقدام نمود تا نه فقط خدشه ای به ارزش های تاریخی وارد نشود، بلکه استواری و اصالت بنای تاریخی نیز بطور کامل حفظ شود. ضمن این که این امکان نیز فراهم گردد تا بهره برداری روزآمد و کارآمد از فضا صورت گیرد؛ که در حقیقت، یکی از اصول اساسی در احیای آثار تاریخی است.
در حال حاضر، شهرداری از این رویکرد حمایت می کند و حتی برای فعالان این حوزه، معافیت هایی نیز برقرار کرده تا مسیر مرمت، احیا و بهره برداری پایدار از آثار تاریخی تسهیل شود.
چه سیاست هایی در عرصه طراحی شهری و ضوابط معماری تدوین شده یا درحال تدوین است تا بازآفرینی اقتصادی بافت تاریخی با هویت فرهنگی اصفهان همخوانی داشته باشد و فقط به نوسازی فیزیکی محدود نشود؟
به روشنی می توان اظهار داشت که احیا، تأثیر بسیار مهمی در ادامه زندگی یک اثر تاریخی دارد. صرف مرمت فیزیکی، هدف اصلی و غائی نیست؛ بلکه لازم است بهره برداری مناسب از بنا نیز درنظر گرفته شود. در حقیقت، تنها زمانی می توان از حفظ واقعی یک بنای تاریخی سخن اظهار داشت که آن فضا در زندگی روزمره جامعه نقش ایفا کند و کارکرد داشته باشد.
با توجه به این که شهر اصفهان از نظر گردشگری بین المللی شناخته شده است و در بین توریستهای داخلی نیز جذابیت زیادی دارد و از سویی در مرکز جغرافیایی کشور نیز قرار گرفته، حوزه گردشگری می تواند پشتوانه اقتصادی قدرتمندی برای مرمت و احیای آثار تاریخی فراهم آورد. این پشتیبانی می تواند منجر به ادامه زندگی هم در بناها و هم در بافت های تاریخی شود.
وقتی می بینیم که مجموعه ای از تک بناهای تاریخی، کنار یکدیگر زنده شده اند، یکی تبدیل به هتل شده، دیگری بوم گردی، سومی رستوران و همگی درحال سرویس دهی به شهروندان و گردشگران هستند، این نکته برجسته می شود که این فضاها حالا به قسمتی از ساختار زنده شهر تبدیل گشته اند. از طرف دیگر، محور اتصالی این فضاها نیز توسط شهرداری مرمت شده، کف سازی، بدنه سازی و زیباسازی انجام گرفته و هم اکنون نیز به صورت مطلوبی نگهداری می شود.
نتیجه این اقدامات آنست که این مجموعه فضاها، هم از نظر تاریخی حفظ شده اند، هم از نظر اقتصادی به خوبی پاسخ داده اند، بدین سبب ایده بهره برداری گردشگری از آثار تاریخی، نه فقط منطقی بلکه بسیار مؤثر است و به زنده زنده شدن این فضاها کمک شایانی می کند.
در راستای تحقق بازآفرینی اقتصادی، چه برنامه هایی برای آموزش، توانمندسازی و همراه سازی طراحان، معماران و سرمایه گذاران محلی درنظر گرفته شده است تا کیفیت مداخلات شهری در بافت تاریخی ارتقا یابد؟
به نظر می رسد اقداماتی که متولی بافت تاریخی درحال انجام آنست، روند مثبتی را طی می کند و گزارش مفصل آن نیز به زودی بصورت رسمی و رسانه ای منتشر خواهد شد. هم اکنون، دو قرارداد مهم با دانشگاه های کشور منعقد شده که بر طبق آنها، از یک سو بازبینی و تدوین ضوابط در رابطه با بافت های تاریخی در حال انجام می باشد و از طرف دیگر، ثبت محدوده منظر بافت های تاریخی نیز در دستور کار قرار گرفته است.
این اقدامات از جنبه مطالعاتی، می تواند غنای قابل توجهی به برنامه ریزی های آینده ببخشد و مسیر را برای اطلاع رسانی عمومی و شفاف نیز هموارتر کند. در حقیقت، با تکمیل این مطالعات و روشن تر شدن چارچوب ها، زمینه برای مشارکت فعال تر شهروندان، سرمایه گذاران و مجریان فراهم می شود.
با توجه به این روند، نوید می دهم که به احتمال فراوان، طی یکی دو ماه آتی شاهد تحولی جدی در عرصه عرضه فرصت های سرمایه گذاری در بافت تاریخی خواهیم بود و در کنار آن، شور و نشاط بیشتری نیز در بین سرمایه گذاران و مجریان پروژه های مرمت و احیا شکل خواهد گرفت؛ تحولی که می تواند نقطه عطفی در ادامه حیات تاریخی و اقتصادی این بافت های باارزش باشد.
منبع: بلاگ سان
این پست بلاگ سان را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین پستهای مرتبط
نظرات کاربران بلاگ سان در مورد این مطلب